Sire, Mevrouw,

Mijnheer de minister-president,

Excellenties,

Dames en heren hoogwaardigheidsbekleders in al uw functies, titels en hoedanigheden

Dames en heren vertegenwoordigers uit de Joodse en Zigeunergemeenschap,

Geachte genodigden,

Op deze historisch beladen site van de Kazerne Dossin, op deze lieu de mémoire wordt vandaag een nieuw stuk geschiedenis geschreven. Vandaag komt er inderdaad een einde aan het intense voorbereidende werk dat het voorbije decennium is geleverd om de ultieme droom van de ons dit jaar ontvallen erevoorzitter Natan ridder Ramet te concretiseren. Hij was de stille maar zo bezielende en inspirerende kracht van het Kazerne Dossinproject, dat resulteerde in de opdracht van de Vlaamse Regering met name de uitbouw van een historische plek die tegelijk een ankerpunt is voor ons collectief geheugen gebaseerd op drie pijlers:

1. een Memoriaal als herdenkings- en bezinningsruimte voor de vele nabestaanden van de slachtoffers van de deportaties vanuit Kazerne Dossin. Een piëteitsvol memoriaal dat tevens de plaats inneemt van het ontbrekende graf waarrond familie en vrienden bijeenkomen om te rouwen, te mijmeren of gewoon te vertoeven.

2. een historisch en pedagogisch verantwoord Museum met internationale allure waar de bezoekers de mogelijkheid krijgen een stuk verdrongen geschiedenis te leren kennen over één van de meest traumatische en donkerste episodes die ons land en Europa ooit is overkomen, met name de vervolging, deportatie naar en “Endlösung” in de vernietigingskampen van talloze Joden en zigeuners tijdens de tweede wereldoorlog en andere systematische schendingen van de mensenrechten in België en in de periode van de nazi-dictatuur in Europa.

3. een toegankelijk Documentatiecentrum dat de collectie van testimonia en het indrukwekkend archief van het voormalige “Joods Museum van Deportatie en Verzet” over de Belgian case van de Holocaust ontsluit, en tegelijk de aandacht richt op andere vormen van genocide, etnische zuivering, uitsluiting, intolerantie en racisme die ook helaas vandaag nog voorkomen.

De inhuldiging van dit nieuwe museum betekent een begin naar een verwachtingsvolle toekomst met een duurzame opdracht die wil bijdragen aan een meer humane en democratische samenleving.

Wie het heden wil vatten en de toekomst verkennen, moet zijn verleden begrijpen.

Sire, Mevrouw

Uw aanwezigheid op dit vreugde brengend moment getuigt van een grote blijk van waardering voor het project Kazerne Dossin met zijn historische missie. Het is tevens een bijzonder gewaardeerde aanmoediging om de boodschap van verdraagzaamheid, medemenselijkheid, non-discriminatie en respect actueel te houden en door te geven aan de volgende generaties.

Geachte genodigden,

De Vlaamse Regering stond van bij de oprichting van het Joods Museum van Deportatie en Verzet borg voor financiële ondersteuning, initieerde de oprichting van dit nieuwe museum,schreef het als doelstelling in haar regeerprogramma en financierde het daarmee gepaard gaande grootse investeringsproject.

Mijnheer de Minister-President,

Voor al uw steun en initiatieven,voor Uw aanzienlijke morele en materiële bijdragen en voor de resultaatgerichte samenwerking onze welgemeende en hartelijkste dank. Op uw voorstel hebben de Vlaamse overheid, de Provincie Antwerpen en de stad Mechelen samen met de vzw Joods Museum van Deportatie en Verzet de handen in mekaar geslagen en werd de vzw Kazerne Dossin. Memoriaal,Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten opgericht.

De ondertitel bevat kernachtig de missie die de vzw daarbij meekreeg. Kazerne Dossin moest een verruiming worden van het voormalige Joodse Museum, zowel ruimtelijk als inhoudelijk. Wat dat ruimtelijke betreft, is er dit gloednieuwe museumgebouw bij gekomen dat we vandaag als een waar gedenkmonument kunnen inhuldigen. Tevens werd de vroegere museale ruimte omgebouwd tot een beklijvend Memoriaal.

Namens Kazerne Dossin wil ik architect bOb Van Reeth en zijn team oprecht danken en feliciteren voor de architecturale integratie van oud en nieuw, die ze op deze site naadloos en harmonisch hebben gerealiseerd.

Graag wil ik even wat dieper ingaan op de inhoudelijke verruiming en verdieping die Kazerne Dossin als opdracht meekreeg.

De nieuwe permanente tentoonstelling biedt uiteraard een inhoudelijke update van het historische onderzoek, dat na de oprichting van het Joods Museum in 1995 systematisch werd voortgezet. Voor de historische omkadering kon curator Professor Herman Van Goethem een beroep doen op een International Advisory Board samengesteld uit de meest eminente buitenlandse experten, en op een Tentoonstellingscomité dat het Belgische wetenschappelijke veld representeerde.

Het museum gaat uit van de realiteit dat de Dossinkazerne werd ingericht als een verzamel- en doorgangkamp - in nazi-termen een SS- Sammellager - van waaruit tussen 1942 en 1944 niet minder dan 25.484 Joden en 352 zigeuners naar Auschwitz-Birkenau werden gedeporteerd.

Laten we niet vergeten dat deze gruwel ook mogelijk gemaakt werd door de massale medewerking, tot in 1942, van de Belgische administratie in het bezette land, en dit overal, van Aarlen tot Oostende. Vandaag is onze feitelijke kennis van deze onwezenlijke episode aanzienlijk verruimd en met de nodige nuanceringen aangevuld.

In dit museum zullen we dus ingaan op de vraag hoe dit alles mogelijk is geweest, op de vraag hoe de Belgische samenleving op zo korte tijd zo grondig kon ontsporen. We proberen een analyse te brengen van de daders, van de slachtoffers, van de omstaanders. Wat deden ze? Wat konden ze doen? Waar lag de marge om zich te verzetten? De vraag naar het verzet, naar de mogelijkheid om ‘neen’ te zeggen aan een ontspoorde samenleving, neemt dan ook een centrale plaats in dit museum in.

Dit museum brengt een Belgisch verhaal. Het gaat dus ook over Vlaanderen en Wallonië, over Antwerpen en Brussel. Het is ook een verhaal over mens en maatschappij in een samenleving die blijkbaar moeite had met democratische basiswaarden zoals het beginsel van de gelijkheid tussen mensen of, anders geformuleerd, het non-discriminatiebeginsel.

Dit brengt me bij een ander essentieel aspect in de statutaire opdracht van Kazerne Dossin, met name de Mensenrechten. Dit museum is het eerste museum ter wereld dat Mensenrechten in zijn naam draagt. Voor de invulling daarvan gaven de statuten uit 2008 een eerste aanzet. Ik citeer: “Dit project moet bijdragen tot de studie en bezinning over mechanismen van uitsluiting, onverdraagzaamheid en racisme in de samenleving.”

Het was voor iedereen duidelijk dat we voor de uitwerking van het concept moesten vertrekken vanuit het gegeven van deze site. De gekozen mensenrechtenbenadering moet dus altijd kunnen worden teruggekoppeld naar hetgeen hier, op deze plaats,gebeurde. Uiteraard moest het ook om een actualisering van mensenrechten gaan, dus over mensenrechten vandaag de dag. Hoe echter kiezen tussen de zovele grove schendingen van mensenrechten die dagdagelijks de pers halen of - erger nog - niét halen? Waarom wel of niet de ene of de andere ontsporing van de samenleving? We mochten ervan getuige zijn hoe Natan Ramet na maanden dialoog over het concept zei: “Ik begrijp pas nu goed wat mij is overkomen”.

Een beter inzicht geven in de mechanismen die geleid hebben tot dergelijke maatschappelijke ontsporingen, is ook een belangrijke pedagogische opdracht, die we naar de huidige en toekomstige generaties uitsturen. De mensenrechten worden in dit museum benaderd vanuit een gedragsmatige analyse. Aan de ene kant wordt het non-discriminatiebeginsel, dat de basis vormt van het juridisch uitgewerkte concept rond mensenrechten, zoals dat onder meer gestalte kreeg in het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens,centraal geplaatst.

Aan de andere kant wordt in dit museum verwezen naar de mechanismen van extreem massageweld, wanneer niet enkel mannen maar ook op systematische wijze vrouwen, bejaarden en kinderen worden omgebracht. Een genocide valt immers nooit toevallig uit de lucht. Daaraan is meestal een lange keten van steeds intenser wordend geweld voorafgegaan. En in veel gevallen is die keten ooit begonnen met discriminatie en uitsluiting.

Er is dan ook binnen de museale werking met het pedagogisch team een aantal educatieve modules uitgewerkt, onder meer over discriminatie en uitsluiting, over groepsdruk en massageweld, over respect voor diversiteit. In aansluiting met deze pedagogische invulling wil Kazerne Dossin zijn statutaire opdracht nog verder verdiepen met de evolutieve uitbouw van het Documentatiecentrum naar een interactief “centrum van expertise” rond Holocaust en Mensenrechten. Dit houdt in dat we gaan inzetten op een aantal wetenschappelijk verantwoorde publicaties en op de organisatie van inhoudelijk sterke en internationaal gerichte evenementen. We denken daarbij zowel aan lezingen, debatten, symposia en colloquia als aan artistieke en historische tijdelijke tentoonstellingen.

Kazerne Dossin wil op deze wijze, met zijn museum en met zijn pedagogische en wetenschappelijke projecten, een baken worden in het internationale museale landschap op het domein van Holocaust en Mensenrechten.

Uiteraard zal dit museum debat uitlokken, ja zelfs tegenspraak en kritiek. Niets is moeilijker dan het maken van een museum over de Holocaust, niets is delicater dan de introductie van het aspect Mensenrechten. “Alleen in vrijheid kan waarheid bestaan”, dit was reeds de vaststelling van de Romeinse filosoof Seneca. We zullen vanaf vandaag aandachtig luisteren naar de vele reacties en, wanneer de rook om ons hoofd is verdwenen, zullen we ook in dialoog gaan. Kazerne Dossin is immers geen voltooid project.

Sire, Mevrouw,

Mijnheer de Minister-President,

Dames en Heren,

In zijn monumentale boek “In Europa. Reizen door de twintigste eeuw” beschrijft Geert Mak op een haast visuele en meeslepende manier zijn Europese zoekende zwerftochten doorheen de “waanzinnige” 20-ste eeuw. Geert Mak volgde hierbij de onuitwisbare sporen van de geschiedenis doorheen het Europese continent. Zijn reisverslag gaat over het verleden, en wat het verleden met ons doet. Het gaat over verscheurdheid en onwetendheid, over historie en angst, over armoede en hoop, over alles wat ons nieuwe Europa scheidt en bindt. Het gaat over de mens in zijn eeuwige zoektocht naar een menswaardig bestaan. De plaatsnamen die Europa getekend én hertekend hebben - van Amsterdam tot Sarajevo - passeren in dit magistrale oeuvre de revue.

In een volgende editie van zijn Europese tocht hopen we dat Geert Mak deze site van de Kazerne Dossin opneemt als pleisterplaats waar het verleden de toekomst inspireert. Als denkplaats én gedenkplaats omtrent de fundamentele waarden van ons Europese beschavingsmodel.

Kazerne Dossin met zijn Memoriaal, Museum en Documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten wil als unieke “plaats van herinnering” uitgroeien tot een Europees baken van geschiedenis dat bijdraagt tot een meer humane samenleving waarin verdraagzaamheid, medemenselijkheid, non-discriminatie en respect centraal staan.