Op 19 april 1943 dwongen 3 jonge Brusselaars - Robert Maistriau, Jean Franklemon en Yura (Georges) Livschitz - het XXste Transport van Joodse gedeporteerden die vanuit de Dossinkazerne te Mechelen naar de nazi-uitroeiingskampen werden weggevoerd tot stilstand op de spoorlijn tussen Boortmeerbeek en Haacht. Zeventien gedeporteerden konden op het grondgebied van de gemeente Boortmeerbeek ontsnappen.

Nergens in Europa werd tijdens W.O. II een dergelijke bevrijdingsactie op een Jodentransport uitgevoerd.

Dit jaar was : “Een radicale keuze” het centrale thema voor de herdenking.

Hier volgen de toespraken van resp. Michel Baert, Burgemeester van Boortmeerbeek, Michel Laub, secretaris-generaal van het Centraal Israëlitisch Consistorie van België en Christophe Busch, operationeel directeur van Kazerne Dossin.

Geachte genodigden,

Geachte ere-gedeputeerde,

Vertegenwoordigers van militaire en vaderlandslievende organisaties,

Collega´s burgemeesters, schepenen en raadsleden,

Medeburgers,

Sympathisanten,

Het zijn vandaag moeilijke tijden. Dat mogen en kunnen we niet ontkennen. Ons land werd in haar ziel getroffen, maar vecht moedig terug en laat zien dat onze waarden en normen niet zomaar te grabbel worden gegooid. Vandaag dragen wij door onze aanwezigheid en deelname aan de plechtige herdenking van Transport XX in Boortmeerbeek daaraan ons steentje bij.

Het spijt me dat ik zo radicaal van wal steek, maar duidelijkheid is nu meer dan nodig.

Geachte aanwezigen,

Hiermee heet ik u als burgemeester van Boortmeerbeek van harte welkom op onze herdenking van de moedige en unieke heldendaad die de bevrijding van Transport XX 73 jaar geleden was. De drie jonge helden Youra Livchitz en zijn twee niet-Joodse vrienden Robert Maistriau en  Jean Franklemon maakten eertijds een zeer radicale keuze om iets te doen wat anderen niet durfden of als onmogelijk bestempelden. Tientallen mensen hebben hun leven aan hun radicale keuze te danken gehad en waren er hen hun hele verdere leven dankbaar voor. De mist van de tijd daalde echter na het strijdgewoel neer over deze geslaagde actie. Tot de gemeente begin jaren negentig onder impuls van Robert Korten ook de radicale keuze maakte om wat vergeten was opnieuw in herinnering te brengen. Een mooie en zinvolle herdenking wordt sindsdien hier in Boortmeerbeek jaarlijks verzorgd.  Velen van u hebben haast alle edities meegemaakt en weten hoe krachtig en bemoedigend de vieringen waren.

Maar,  goede vrienden, vorig jaar werden we organisatorisch zwaar op de proef gesteld. Onze herdenking kwam door de dreiging van aanslagen tegen vooral de Joodse gemeenschap in een ernstig veiligheidsrisico terecht waarop geen sluitend antwoord kon worden gegeven. Alles verliep toen voor ons in mineur in afwachting van betere tijden en met de vaste wil om dit jaar de draad opnieuw op te nemen. Als burgemeester moest ik de openbare veiligheid verzekeren en kon ik, na afweging van alle bekende feiten, niet anders dan met pijn in het hart kiezen voor de afgelasting. In de dagen voor de nieuwe Parijse terreur in november waren we al gestart met de voorbereiding van de viering van vandaag. Onmiddellijk werden we opnieuw geconfronteerd met de vraag of het wel verantwoord is om dergelijke organisatie op te zetten. Ons antwoord werd ingegeven door de diepe emotionele schok die we toen ervaarden en de conclusie dat alleen een radicaal antwoord een juist antwoord kon zijn. We zouden alles in het werk stellen om de herdenking hoe dan ook op het getouw te zetten. Alleen met een radicale keuze voor het verkondigen van de vredesboodschap kunnen we onze waarden en normen tegen zinloos geweld, mensenrechtenschending, verdrukking en vernietiging laten opwegen. Daarmee meenden we ook in de geest van onze drie jonge helden te handelen. Onverzettelijk kiezen voor vrijheid en er consequent naar handelen. Het maken van positieve radicale keuzes vandaag zou daarom het centrale thema van de viering worden.

Geachte aanwezigen,

Niemand kon toen vermoeden dat de kelk nog niet tot de bodem zou geledigd zijn. Dinsdag 22 maart 2016 zou voor België en bij uitbreiding Europa een waar kantelpunt in de geschiedenis worden. De terreur is sedertdien absoluut in ons eigen midden. De overheid werd verplicht tot draconische veiligheidsmaatregelen en het politionele apparaat kwam in hoogste staat van paraatheid. Het duurde enige tijd om op nieuw helder te kunnen kijken naar de dingen en de schade op te meten. Het vraagstuk over de organisatie van onze herdenking kwam opnieuw op tafel. Maar deze keer was onze positie anders. Door onze maatschappij zo dichtbij te treffen en mede door de nabijheid van mensen uit onze eigen omgeving bij de aanslagen zelf, werden we gedreven naar de radicale consequentie van onze themakeuze: de viering zal plaatsvinden!

Onmiddellijk heb ik bijvoorbeeld mogen ervaren hoe betrokken ons gemeentepersoneel wel is. Achter mij ziet u een bloemenhulde met voor elk dodelijk slachtoffer van 22 maart een plantje en symbolisch verbonden met ons herdenkingsmonument. Een ontwerp van onze verantwoordelijke burgerlijke stand Chris Vandessel en uitgewerkt door onze eigen werklieden. De ingetogen publieke hulde met de foto’s van de slachtoffers van Transport XX op de achtergrond was al een spontaan voorprogramma op de hulde van vandaag.

Beste mensen,

Dat wil niet zeggen dat we zomaar over één nacht ijs gegaan zijn. Neen, meer dan ooit werd nagegaan hoe de veiligheid in al haar aspecten kan worden gewaarborgd. Kritische vragen werden gesteld, maar we zijn ze niet uit de weg gegaan. De zichtbare en onzichtbare veiligheidsmaatregelen werden tot in de puntjes voorbereid. Ik dank iedereen en onze politie in het bijzonder voor de inspanningen die zij op dit vlak leverden en leveren. Beter dan wie ook weet ik als burgemeester wat het vandaag betekent de verplichtingen van een beroepsleven als politieman of -vrouw loyaal en standvastig op te nemen. Nog steeds in de geest van de ons het afgelopen jaar ontvallen hoofdveldwachter en verzetsheld Tuur Vandessel bestaat ons politiekorps uit mensen die zich met volle overgave inzetten voor hun medemensen. Vindt u ook niet dat de radicale keuze van onze politiemensen om moedig hun taken op te nemen en onze samenleving te verdedigen een stevig applaus verdient?

Goede vrienden,

Onze lange traditie van de herdenking maakt dat we weten dat we vandaag verenigd zijn vanuit de rijke schakering van onze maatschappij. Boortmeerbeek ontvangt graag de vertegenwoordigers van de vaderlandslievende verenigingen en de Joodse gemeenschap in het bijzonder op deze viering die zich tot iedereen richt. Hier zijn velen verenigd die in hun leven echt radicale keuzes hebben moeten maken en er dagelijks de consequenties moeten van dragen. Als burgemeester ben ik graag, in tegenstelling met mijn collega van onze hoofdstad, wel de bruggenbouwer die mensen samenbrengt en samenleven stimuleert in plaats van extremisme en populisme na te streven.

Een bijzondere ervaring heeft mij dit nogmaals duidelijk gemaakt. Zo heb ik het afgelopen jaar de kans gehad van zeer nabij Auschwitz te mogen bezoeken. Ik meende al doordrongen te zijn van de principes rond het verzet tegen fascisme, racisme, vreemdelingenhaat, verdrukking en ongelijkheid, maar mijn bezoek maakte me zeer bescheiden.

Nergens anders heb ik ooit zo aangevoeld hoe klein men als mens kan zijn of worden gemaakt.

Nergens anders heb ik de monsterlijkheid van de staat als moordmachine zo nabij gevoeld, een monsterlijkheid vele malen groter dan de horror die we zopas in Brussel ondergingen.

Nergens anders voelde ik met warme tranen in de ogen en het hart de emotie bij zoveel onrecht en machteloosheid.

Nergens anders voelde ik de wil om mijn en onze radicale keuze te blijven maken: vrijheid, menswaardigheid en respect voor iedereen!

Ik dank u voor uw radicale keuze vandaag hier te zijn.

De Burgemeester Michel Baert.

Beste Vrienden,

19 april 1943, op 2 dagen na, 73 jaar geleden, is de opstand van het Getto van Warschau uitgebroken. De nog in leven overblijvende jeugd van de Joodse organisaties van het Getto van de Poolse hoofdstad begon aan een hopeloze strijd. Geen strijd met enige overwinningskans, een radicale keuze dus, maar wel een strijd met een immense symbolische betekenis, een strijd voor de menselijke waardigheid, een strijd om de hele wereld aan te tonen dat de nazi-ideologie die zovelen als untermenschen beschouwde, o.a. het Joodse volk, alleen maar een uitvindsel was van pathologische misdadige geesten.

De feiten hebben trouwens aangetoond dat de eersten die aan den lijve verrast waren en hun ogen niet geloofden, de nazi’s zelf waren.

En precies op diezelfde dag, 19 april 1943, deden drie jongelui van ons land, Yoera Livschitz, Robert Maistriau en Jean Franklemon, eveneens een radicale keuze door een ongelooflijk dappere daad te ondernemen, die een unicum zou blijven in al die sombere jaren van bezet Europa :  een deportatietrein stoppen,  en zodoende het leven redden van een aantal mensen. En Simon Gronowski is daar een levend voorbeeld van.

Zoals wij het trouwens allen weten, werd deze actie hiernaast uitgevoerd (enkele tientallen meters hier vandaan) .

En de Gemeente Boortmeerbeek heeft de verdienste het allereerste initiatief te hebben genomen, in 1993,  vijftig jaar na de feiten, om dit belangrijke gebeuren in herinnering te brengen en jaarlijks te herdenken, en ook de overlevende betrokken personen te hebben uitgenodigd, in de eerste plaats wijlen Robert Maistriau zelf, de laatste overlevende van de bewuste heldendaad.

Dit initiatief is op zich al een sterk en enig gebaar in  ons land.

De drie helden van de aanval kunnen als voorbeelden dienen voor de meest verheven menselijke daden : zijn leven op het spel zetten om het leven van zoveel mogelijk medemensen te redden.

Dames en Heren, er bestaan echter erg uiteenlopende soorten radicale keuzes :

je kan een radicale keuze doen met de beste, de meest verheven bedoelingen, maar spijtig genoeg ook met de meest kwade.

Indien we nu even een vergelijking zoeken in de huidige actualiteit en voorbeelden zoeken van jongelui die tegenwoordig radicale keuzes doen, wat valt er dan onmiddellijk op ? Het radicaliseren van een zekere jeugd, die precies in de tegengestelde richting gaat, namelijk dat van de tegenwoordige terroristen die, in naam van de islam, hun leven offeren, maar met als enig - en misdadig - doel een maximaal aantal totaal onschuldige mensen te vermoorden of te verminken.

Een groter verschil in mentaliteit kan niet.

Er is wel één gemeenschappelijke factor: het ging en gaat hier om jonge mensen, dus om de toekomst van de mensheid.

Enerzijds, de drie jonge helden, die licht en hoop onderhielden midden in de gruwelijke duisternis van W.O. II, anderzijds jonge misdadigers die wanhoop onderhouden midden in onze democratische staten van licht en oprechte poging van samenleving.

Dames en Heren, indien de wereld het minste begrip voor dit oprukkende radicalisme aan de dag zou leggen, of zelfs een microscopische dosis van onverschilligheid, dan zouden we allen verloren zijn. Dan zou de democratie niet kunnen genieten van de welverdiende welvaart die de ontelbare heldhaftige inspanningen en offers van alle tegenstanders van het nazisme en zijn gruwelen terecht langdurig hadden kunnen voortbrengen.

Beste vrienden, de vraag is nu : hoe kan men met het gegeven: “terrorisme” omgaan ?  Hoe kan men daartegen reageren ?

Dat is de levensbelangrijke vraag die de politici  stellen, de wetenschappers, de pedagogen en tenslotte wij allen.

Binnen welk onderdeel van de menselijke gedachtegang  hoeft men naar oplossingen gaan zoeken ?

Mijns inziens zijn democratie en opvoeding hier misschien wel uiterst belangrijke uitgangspunten. En ze zijn ook met elkaar verbonden.

Volgens alle democratische principes, en dus ook volgens het Jodendom, is opvoeding één van de hoofdplichten van alle ouders. Indien ouders deze plicht zelfs slechts gedeeltelijk verwaarlozen, dan zijn zij medeplichtig aan de misdrijven  van hun kinderen.

Wij weten allen in welke mate het aanleren van verantwoordelijkheid één van de bouwstenen is van de opvoeding. Voor een kind is het bewustwordingsproces van het verschil tussen goed en kwaad een essentiële mijlpaal.

Om een beroemde Joodse geleerde, rabbijn Adin Steinsaltz, te parafraseren : wat is een mogelijke definitie van een democraat ? Hij (of zij) die democratische  kleinkinderen heeft.

Op een eerste gezicht, klinkt deze definitie  een beetje raar.

Ze kan ook soms uitzonderingen vertonen

Maar tenslotte blijkt ze helder en duidelijk : in de meeste gevallen ligt alles in de kwaliteit van de opvoeding. Indien ze op een correcte wijze door elke familie van het land wordt toegepast, zowel door de ouders als door de grootouders, dan zal ze meestal een stevige basis kunnen vormen om op school te worden uitgediept en uiteindelijk uitgebreid en definitief bevestigd.

Dit opvoedkundig proces moet echt de algemene regel zijn binnen alle families en alle scholen van het land, ongeacht hun levensbeschouwingen.

En het centraal punt is : het belang van de persoonlijke verantwoordelijkheid.

Opdat alle jongeren het essentiële belang zouden inzien van hun eigen verantwoordelijkheid van hun daden t.o.v. de hele mensheid.

En weet u wie in verband daarvan een uiterst bedriegende rol gespeeld heeft ?

Niemand minder dan Hannah Arendt, met haar theorie van “De banaliteit van het kwaad”, n.a.v. het Eichmann-proces. In haar boek : Eichmann in Jerusalem : a report on the Banality of Evil ,N.Y. 1963, beschrijft zij, de verantwoordelijke en organisator van de transporten van de Joden naar de uitroeiingskampen van de nazi’s in alle Europese landen, met inbegrip, uiteraard, vanuit België, Adolf Eichmann, als een gewone bureaucraat, die op de domste wijze de bevelen uitvoerde van zijn oversten. Volgens Arendt, had hij de intellectuele capaciteit niet om die zogezegde bevelen in vraag te stellen. Hij zou een doodgewone, banale schakel zijn geweest in de nazi-moordindustrie.

Tussen haakjes, na zijn reis naar het Midden-Oosten, in de jaren dertig, begon hij zich al voor Jodendom te interesseren, alsook voor Joodse organisaties, en leerde zelfs Yiddisj en Hebreeuws. Vanaf 1938 werd hij expert in Zionistische organisaties en Joodse Emigratie.

Hij was het ook die in januari 1942 de Wannsee-Conferentie mede voorbereidde  en mede organiseerde.

Vandaag, wordt deze Arendt-theorie totaal verworpen, o.m. in een onlangs verschenen boek van 2 bekende Franse geschiedkundigen en specialisten van de Sjoa, Annette Wieviorka en Sylvie Lindeperg : Het Eichmann momentum .

In hun werk, bewijzen zij dat Eichmann helemaal niet de gewone uitvoerder was, zoals Arendt hem beschreef, maar een authentieke nazi, een antisemiet die overtuigd was van de noodzaak om de uitroeiing van alle Joden uit te voeren, een man vol met spijt daar hij er niet in geslaagd was zijn taak volledig te hebben uitgevoerd.

Het gevolg van Arendts theorie van de banaliteit van het kwaad is dat ieder van ons potentieel een “kleine Eichmann”  is, afhangend van de levensomstandigheden, zoals b.v. de socio-economische dimensie ervan.

U begrijpt, Dames en Heren, hoezeer deze theorie onzedelijk is en de wilsvrijheid van de mens tegenspreekt en in welke mate zij het essentiële begrip van verantwoordelijkheid vernietigt.

Het is dus begrijpelijk dat één van de grootste geleerden van het Jodendom in de twintigste eeuw en, in het bijzonder, grondlegger van de wetenschap van de Joodse mystiek, Gershom Scholem, die sedert voor de oorlog met Hannah Arendt  per brief correspondeerde, woedend reageerde n.a.v. haar boek van 1963 en toen geweigerd heeft om deze overvloedige briefwisseling verder te zetten.

Tot slot, wens ik hier, in naam van de Joodse Gemeenschap van België en in mijn persoonlijke naam, de Burgemeester van Boortmeerbeek, Dhr Michel Baert,  alsook het Schepencollege, het Gemeentebestuur, de politie en alle veiligheidsdiensten heel oprecht te danken, maar eveneens alle burgers van Boortmeerbeek, jong en oud, die sedert 1993 t.o.v. de jaarlijkse plechtigheid die hier plaatsvindt zo genegen reageren.

Ondanks de dramatische sfeer n.a.v. de misdadige aanslagen van 22 maart l.l. en de veiligheidsproblemen die daar het gevolg van zijn, heeft de Gemeente Boortmeerbeek eraan gehouden deze jaarlijkse herdenkingsplechtigheid ook dit jaar te laten doorgaan.

Wij hopen van harte dat de samenleving in ons land en in alle westerse democratieën heel binnenkort een betere weg moge opgaan, uitsluitend gebaseerd op ware verantwoordelijkheid en bewustwording van iedereen en vooral van de jeugd.

En aan alle ouders zeggen wij vanuit deze belangrijke plek en plechtigheid : denk in de eerste plaats aan een opbouwende opvoeding, die niet op haat maar op openheid en liefde steunt.

Ik dank u.

Michel Laub, secret. - gen. C.I.C.B.

Radicalisme: de grijze zone tussen democratie en extremisme.

Meneer de burgemeester,

Geachte genodigden,

Beste dames en heren,

“Een radicale keuze …”, dit is vandaag het centrale thema voor de herdenking van de uitzonderlijke verzetsactie op het 20^ste transport vanuit Kazerne Dossin op 19 april 1943. Een bewuste keuze … was het van het gemeentebestuur Boortmeerbeek om in deze moeilijke tijden de herdenking niet te af te gelasten, maar net met meer overtuiging en een knagend gevoel van noodzaak toch te organiseren. Ik ben dan ook zeer dankbaar hiertoe te mogen bijdragen.

Vanuit onze educatieve werking in Kazerne Dossin zetten we sinds de opening van het museum in op herinneringseducatie, op burgerschapsvorming en democratische weerbaarheidstraining. Nog vorige donderdag organiseerden we zo’n intens moment waar we samen met dhr. Simon Gronowski het belang en betekenis van deze merkwaardige verzetsdaad konden duiden aan leerlingen, politiemensen en vertegenwoordigers van de Raad van Europa. Al gauw maakt men de koppeling naar vandaag. Het gewelddadig extremisme, gevoed door haat en polarisering, is immers van alle tijden en komt met regelmaat van de klok opnieuw met luide trom onze samenleving binnengeslopen.

Een klein jaar na de opening van ons museum hoorden we de eerste verhalen van lege plaatsen in de schoolbanken. De oorzaak was niet spijbelgedrag of andere maatschappelijke (jongeren-)problemen, maar wel een diepgaand radicaliseringsproces welke deze jongeren steeds verder isoleerde, weg van waardevolle relaties (zoals vrienden, ouders, school, …), weg van ons democratisch normen- en waardenpatroon en bovenal weg van een humaan toekomstperspectief. Sedert het vertrek van deze jongeren, gerekruteerd voor hun ideologische strijd, en sedert de aanslag op het joods museum in Brussel, de aanslag op Charlie Hebdo en de recente aanslagen in Parijs en Brussel is de aandacht, maar ook de angst voor processen die leiden tot radicalisering en extremisme in ons land zwaar opgekrikt. Deze angst drijft zowel de overheid, de media als de publieke opinie naar hoofdzakelijk op-veiligheid-gebaseerde antwoorden en maatregelen. Hierbij moeten we vroegsignalen van zulke ontspoorde jongeren en jongerengroepen detecteren, herkennen en rapporteren, waardoor de bevoegde instanties de nodige beveiligingsmaatregelen kunnen nemen. De grondslag van deze focus op controle en veiligheid is hier natuurlijk de extreme aard en impact van het geweld, maar ook de verwarring omtrent de begrippen radicalisme en extremisme. Radicalisme is immers een containerbegrip waarvan er evenveel definities zijn als onderzoekers in het veld en wordt het zowel in een negatieve context als positieve context gebruikt, denk maar aan de term ‘radicaal democraten’. Dat kan toch alleen maar positief zijn.

In essentie verwijst radicalisme naar “een ernstige onvrede met de bestaande maatschappelijke constellatie, een beeld van mensen en instellingen die hier voor verantwoordelijk zijn, een idee of utopie hoe het anders zou kunnen en een concept van actoren die dat kunnen bewerkstelligen.” Met radicalisme op zich hoeft niets verkeerd te zijn. Het is gebaseerd op een (collectieve) mening / een idee waarbij men tot een verandering wil komen van binnenuit (en niet noodzakelijk op een ondemocratische of gewelddadige wijze). Zij die verzet pleegden tegen de nazi-overheersing deden dat vaak vanuit het radicale geloof in de mensenrechten, in de gelijkheid van mensen en de plicht dat we hebben elkaar bij te staan in moeilijke tijden. Het feit dat hier tussen Boortmeerbeek en Haacht door drie studenten de enige deportatietrein in Europa werd tegengehouden, geeft duidelijk aan welke ‘radicale keuze’ zij maakten. Een keuze op leven en dood.

Radicalisme is dus een opdracht voor de democratie. Belangrijk is dan ook om te verduidelijken dat radicalisme (positief of negatief) op zich helemaal niet strafbaar is, maar onder de - door ons gekoesterde - vrije meningsuiting valt. Het omvat een ‘andere’ zienswijze waarvoor er in een democratische context steeds ruimte is en moet zijn. Zo was ooit het algemeen stemrecht voor vrouwen in België een radicaal idee, tot de democratie het invoerde. Zo waren het radicale overtuigingen die leiden tot mensenrechten, tot het VN genocideverdrag enz. De waslijst van verwezenlijkingen van radicale democraten of aanhangers van de mensenrechten is dan ook zeer groot. Democratische samenlevingen groeien d.m.v. deze met elkaar botsende (radicale) ideeën en groepen en stimuleren zelfs dit wederkerig proces van dialoog.

Dit alles neemt niet weg dat radicalisme ook het mistige voortraject - de grijze zone- is om in bepaalde gevallen tot extremisme te komen en het steevast in een gewelddadige richting kan doorgroeien tot terrorisme of staatsterreur. Het wordt helemaal anders wanneer het (gewelddadig) extremisme het circulair proces van dialoog doorbreekt.  Extremisme omvat immers “uiteenlopende opvattingen en gedragingen die gekenmerkt worden door de afwijzing van de democratische constitutionele staat, de democratische procedures en democratische waarden”. Extremisten ontkennen de gelijkheid van alle burgers en opteren voor een wij-zij dynamiek waarbij een nieuwe heersende ‘klasse’ de alleenheerschappij zou verdienen. Men verkiest uniformiteit boven diversiteit, onverdraagzaamheid boven tolerantie, bevel boven dialoog en de duidelijkheid van het geweld boven de chaos van het compromis.

Vanuit onze studie van de Shoah in België en nazi-Duitsland kennen we in detail het proces van hoe een samenleving kan afglijden richting het gewelddadig extremisme. De historicus Hans Mommsen noemde dit een proces van cumulatieve radicalisering welke zich had voltrokken in de Duitse samenleving. Hij wees op de voedingsbodem die er was tijdens de economische en politieke crisis na de Eerste Wereldoorlog. Hoe het fascisme bij de bevolking daar handig op inspeelde met een nieuw en groots project. Een project dat zogezegd opnieuw zingeving, richting en voornamelijk verbondenheid voorzag. Een nieuwe Volksgemeinschaft, een nieuw duizendjarig rijk. Maar voor wie was natuurlijk de cruciale vraag. We zagen uiteindelijk een project dat radicaler was dan voorheen en hoe het stapje voor stapje doorgroeide tot een extremistisch monster dat enkele jaren later zijn samenleving in een ongebreidelde destructie zou meenemen. Miljoenen mensen werden vanuit deze ideologie zonder schroom naar hun dood geleid. Waaronder 26.000 mensen uit de Dossinkazerne via deze spoorweg hier.

De cumulatieve radicalisering van toen lijkt verdacht veel op vandaag. Ik zie gelijkenissen tussen de wijze waarop het nazisme gebruik maakte van de toen nieuwe media en wat er vandaag door bepaalde ideologieën verspreid wordt via de sociale media. De polariserende inhoud is dikwijls eeuwenoud, maar de verpakking en verspreiding naar specifieke bevolkingsroepen toe is even vernuftig en heel doeltreffend. Het gaat niet over een meningsverschil of conflict, maar wel een fundamentele ideologie en een groots nieuw staatsproject dat inspeelt op gevoelens van frustratie, de nood tot zingeving en identiteitsvorming en broederschap. Dit alles gebruikmakend van de meest nieuwe mediakanalen. De cumulatieve radicalisering van vandaag lijkt verdacht veel op toen.

Wat leren we nu hier uit? Hoe moeten we met zoveel studie, expertise en ervaring in het massageweld omgaan? Welke lessen trekken we uit een geschiedenis van een mensheid die doorspekt is met zulke episoden van geweld? Het zijn deze vragen die we met ons team van kazerne Dossin, onze gidsen, onze leerkrachten, onze bezoekers zich stellen. Hoe kan je vanuit het kennen en het herdenken van het verleden, daadkrachtig de uitdagingen van het heden aangaan? Het is onze overtuiging dat we dit kunnen doen door ons te richten op de mechanismen die leiden tot het groepsgeweld, door het helder krijgen van deze radicaliseringsprocessen van individuen en groepen, door na te gaan welke voedingsboden er was toen, maar ook vandaag. Welke complexe set van beïnvloedende factoren op elkaar inspelen die het mogelijk maken dat mensen wegkijken van of zelfs deelnemen aan het geweld. Immers als we het geweld willen verslaan, moeten we begrijpen waar het vandaan komt. Hoe mensen in staat zijn tot zulk geweld, welke paden worden afgelegd en hoe het komt dat sommigen op het einde van het pad enkel nog het gebruik van extreem geweld als DE oplossing zien.

Onder geen beding mag de angst de leidraad worden van ons handelen. Immers, ‘een bange democratie krimpt in en versteent, een zelfbewuste democratie ontwikkelt zijn kracht en overtuigt de burgers.’ Een preventieve aanpak richt zich op de fundamenten van de democratische rechtsstaat zelf en zet in op burgerschapsvorming en voortdurende kritische reflectie en open dialoog over onze normen en waarden. Deze taak vereist een brede pedagogische inbedding en is de verantwoordelijkheid van diverse spilorganisaties zoals het onderwijs, het (jeugd)verenigingsleven, het maatschappelijk welzijnswerk, de media, culturele organisaties, … Het omvat een breed educatief project die onze jongeren weerbaarder moet maken t.o.v. bepaalde invloeden, welke het bewustzijn van de kwetsbaarheid van onze democratische vrijheden moet verhogen en het wantrouwen en ongenoegen moet bespreekbaar stellen en trachten weg te nemen. Onze wapens daarbij zijn de duizenden verhalen van verzet, van redding. Historische verhalen van hoop, maar bovenal bewijs dat het ook anders kan.

Herinneringseducatie is een werk van evenwichten en voortdurende kritische reflectie over wat onze boodschap in deze snel veranderende samenleving moet zijn. Dat is de taak die voor ons is weggelegd. Steeds standvastiger, steeds meer overtuigd na elke extremistische aanval. Het is deze radicale keuze toen hier welke wij vandaag ook moeten maken. Een keuze, radicaal gebaseerd op mensenrechten, op gelijkheid en verdraagzaamheid.

Christophe Busch, oper. directeur Kazerne Dossin .

.